FRDA1 (ataksja Friedreicha, bezład Friedreicha, dziedziczna ataksja rdzeniowa) - choroba o podłożu genetycznym, dziedziczona w sposób autosomalnie recesywny, która prowadzi do postępującego zwyrodnienia niektórych części układu nerwowego a także mięśnia sercowego. Po raz pierwszy opisana przez niemieckiego lekarza Nikolausa Friedreicha w 1863 roku.

Choroba spowodowana jest mutacją w pierwszym intronie genu FXN, znajdującym się na chromosomie 9. Gen ten zawiera informacje o produkcji białek w organizmie, w tym m.in. informacje o aminokwasowym białku - frataksynie. Mutacja w 2% przypadków jest punktowa, natomiast w pozostałych 98% mutacja polegająca na ekspansji krótkiego fragmentu sekwencji genu (w tym przypadku trójki nukleotydów GAA w pierwszym intronie genu) - tzw. mutacja dynamiczna. łańcuch DNA tworzą cztery rodzaje aminokwasów: adenina, guanina, cytozyna, tymina. Każda genetyczna informacja powstaje dzięki ułożeniu setek tych aminokwasów w trójki, w różnych kombinacjach. U pacjentów z chorobą Friedreicha kolejność aminokwasów w genie, odpowiedzialnych za budowę frataksyny, jest nieprawidłowa. W takim DNA ważna jest ilość "złych powtórzeń trójek aminokwasowych". U zdrowej osoby takie powtórzenia występują 7-22 razy. U pacjenta z FA zdarza się to 150-1800 razy. Powoduje to niedobór prawidłowo zbudowanej i działającej frataksyny. Do zmiany liczby powtórzeń dochodzi głównie podczas mejozy: zwiększenia lub zmniejszenia liczby powtórzeń (zazwyczaj w chromosomie pochodzenia ojcowskiego dochodzi do skrócenia). W niektórych tkankach może dojść do niestabilności powtórzeń także podczas mitozy. Gen FXN koduje mitochondrialne białko frataksynę, które bierze udział w metabolizmie żelaza. Wystąpienie nadmiernej ilości powtórzeń trójki nukleotydowej GAA powoduje represję transkrypcji tego genu, jednak mechanizm tej represji nie jest dokładnie poznany. Brak frataksyny powoduje gromadzenie siż żelaza w mitochondriach, zaburzenia w aktywności białek żelazo-siarkowych (Fe-S) i zwiększony stres oksydacyjny. Niektóre przypadki ataksji Friedreicha (FRDA2) łączy się z mutacjami innego genu na chromosomie 9.

Większość przypadków ujawnia się przed 20. rokiem życia, zwykle między 8. a 15. Mogą się zaczynać czasem we wczesnym dzieciństwie, jak również po 25 roku życia. Ataksja - najczęstszy objaw to ataksja chodu; dzieci później uczą się chodzić, później prezentują niezgrabny chód, gorszą sprawność ruchową. Z czasem dochodzi do rozwoju ataksji w kończynach górnych i ataksji tułowia. Mowa staje się zamazana, wybuchowa. Postępujące osłabienie kończyn prowadzi do niedowładu a następnie plegii kończyn z przykurczami mięśniowymi. Utrata czucia wibracji - pojawia się wcześniej w kończynach dolnych i polega na osłabieniu czucia ułożenia kończyn w przestrzeni (niepewność chodu i ruchu nasila się po zamknięciu oczu). Dodatkowo pojawiają się: utrata mośliwości rónicowania dwóch bodźców, częściowa astereognozja, upośledzenie czucia temperatury, bólu i dotyku. Oprócz objawów związanych z uszkodzeniem wymienionych struktur dochodzi niekiedy do zaniku nerwu wzrokowego oraz upośledzenia umysłowego. Charakterystycznym jest występowanie tzw. stopy fredreichowskiej, co oznacza stopę o nadmiernym wyżłobieniu.

Rozpoznanie FA opiera się głównie na wywiadzie (z chorym i jego rodziną), analizie dokumentacji medycznej (historii choroby) oraz pełnej neurologicznej ocenie chorego, w tym Elektromiografia (EMG). EMG jest badaniem, w którym testowana i analizowana jest aktywność elektryczna w mięśniach. W celu uzupełnienia oceny wykonuje się szereg innych badań, które są pomocne w diagnozowaniu i które mogą wykluczyć inne schorzenia o podobnych objawach.

Inne badania to:
- Badania genetyczne w celu określenia wpływu genów.
- Badania przewodnictwa elektrycznego komórek nerwowych, mierzące prędkość, z jaką aksony przekazują impulsy.
- Elektrokardiogram (EKG), który stanowi graficzną prezentacją aktywności elektrycznej serca.
- Echokardiografia, która rejestruje położenie i ruch mięśnia sercowego,
- Rezonans magnetyczny (MRI) lub Tomografii komputerowa (TK), które dają obraz mózgu i rdzenia kręgowego,
- Spinal Tap - ocena płynu mózgowo-rdzeniowego.
- Badania krwi i moczu, aby sprawdzić poziom stęzenia glukozy.

Podobnie jak w przypadku wielu chorób zwyrodnieniowych układu nerwowego, nie ma niestety żadnego konkretnego leczenia. Jednak wiele objawów może być z powodzeniem leczone lub kontrolowane.

Objawy i możliwe metody leczenia:
- Pacjenci z cukrzycą mogą stosować insulinę.
- Przy skurczach mięśni można stosować DANTROLEN.
- W skrzywieniu kręgosłupa - ortopedyczny zabieg chirurgiczny, ćwiczenia korekcyjne lub gorset.
- Deformacje stóp - zabiegi chirurgii ortopedycznej, stosowanie wkładek lub obuwia ortopedycznego.
- Problemy ze wzrokiem - okulary i soczewki kontaktowe, chirurgia lub leki.
- Zaburzenia funkcji mięśni - stosowanie fizykoterapii (ćwiczenia, masaże, nagrzewania, krioterapia, hydroterapia) i naświetlania.
- Kardiomopatia - stosowanie leków (IDEBENONE) lub przeszczep serca.

Choremu może być niezbędny wózek inwalidzki.